Zmiany w przepisach prawnych dotyczącą osób nieletnich są nieuniknione. Lipiec okazał się miesiącem, w którym temat ten okazał się gorący w polskich mediach. Wszystko za sprawą ustawy, której treść jest w fazie zatwierdzania przez polskiego ustawodawcę.
Kim zatem jest nieletni ?
Nieletnim jest osoba , która w chwili popełnienia czynu uznanego za zabroniony przez przepisy prawa polskiego nie miała ukończone lat 17. Są jednak wyjątki od tej granicy wieku. Kodeks karny w art. 10 wskazuje wyjątki. W związku z ciężką kategorią przestępstw jak zabójstwo sąd może zdecydować, iż osoba mimo, iż nie ukończyła 15 lat może być sądzona jak dorosły.
Sprawdźmy jak mogą zmienić dotychczasowe przepisy prawne dotyczące osób nieletnich.
Obecnie obowiązująca ustawa dotycząca nieletnich powstała w 1982 r. Pomimo nowelizacji w późniejszym latach jej założenia po blisko 40 latach obowiązywania są nieaktualne. Środowisko prawnicze wskazywało również na brak dostosowania przepisów ustawy do czasów w jakich żyjemy.
Na dzień publikacji wpisu dostępny jest projekt ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Projekt znajduje się na stronie Kancelarii Rady Ministrów.
Z praktycznego punktu widzenia.
- Nieletni będzie mógł być reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego od pierwszej czynności organu. To ułatwi również wybór adwokata z urzędu dla osób niezamożnych. W praktycznym ujęciu ma to stworzyć poczucie bezpieczeństwa podczas najtrudniejszych czynności jak przesłuchanie przez Policję lub Sąd.
- Każda nieletnia, a która jest w ciąży i przebywa w zakładzie poprawczym w ciąży, będzie mogła zdecydować o chęci opieki nad dzieckiem. Taki wniosek spowoduje możliwość przeniesienia jej do specjalnych ośrodków wychowawczych dla matek z dziećmi. To duża zmiana na plus. Zrównanie w prawach kobiet nieletnich w zakładach poprawczych z kobietami dorosłymi będącymi w ciąży a przebywającymi w Zakładach Karnych.
- Tryb posiedzeń niejawnych zawsze budzi kontrowersje u klientów, gdyż odbywa się bez fizycznego udziału stron. Jeśli jednak strona będzie mieć zaplecze do złożenia środka odwoławczego w przypadku braku zgody na rozstrzygnięcie, strona nie zostanie pozbawiona swoich praw.
Co zmieni się w nowej ustawie w stosunku do osób nieletnich ?
- Nowa alternatywa w środkach wychowawczych. Do katalogu środków wychowawczych dla nieletnich dołączy umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym. Dla kogo? Nieletnich, którzy ukończyli lat 13 i nie podają się dotychczas prowadzonemu procesowi resocjalizacji. Plusem jest możliwość przebywania 13 latka w innym zakładzie niż poprawczy mimo braku chęci na resocjalizację.
- Określenie dolnej granicy wieku dla nieletnich w sprawach o demoralizacji do 10 lat. Obecnie dolna granica nie była określona. Oczywiście nieletni poniżej 10 roku życia nie pozostanie bezkarny. Zarządzenia Sądu będą adresowane wprost do rodziców dziecka poniżej 10 roku życia czy jego opiekunów prawnych.
- Brak listy enumeratywnie wypisanych wykroczeń mających zastosowanie wobec nieletnich. Powyższe w założeniu ma spowodować większe uwrażliwienie Sądów rodzinnych na wszelkie przypadki negatywnego zachowania nieletnich. Sąd będzie decydował czy względy wychowawcze przemawiają aby wobec konkretnego zachowania nieletniego zastosować przepisy nowej ustawy.
- Dyrektorzy Szkół i Policja będą w posiadaniu środków oddziaływania wychowawczego na nieletnich. Prawa Policji czy Dyrektorów nie będą równe uprawnieniom Sądu. Będą środki doraźne jak m.in sprzątanie, czynności porządkowe w związku z nieadekwatnym zachowaniem się nieletniego po godzinach lekcji. Wątpliwość budzi zapis, iż zastosowanie środków oddziaływania wychowawczego nie wykluczy zastosowania kary określonej w statucie szkoły. Jak podkreśla w swoim uwagach do projektu ustawy Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek (KMP.022.1.2021.RK)- „Zapis ten budzi niepokój o możliwość podwójnego karania za to samo przewinienie”.
- Przedłużenia pobytu nieletniego w zakładzie poprawczym po ukończeniu 21 lat . W trakcie rozważań na chwilę publikowania wpisu nie wiemy czy będzie ustalana górna granica przedłużenia jak wskazuje projekt do lat 24. W tym celu zostaną również utworzone specjalne zakłady poprawcze dla nieletnich po ukończeniu 21 lat. Wątpliwości budzą jakie powstaną wytyczne to jest w jakich przypadkach lub po zasięgnięciu jakiej opinii, Sąd będzie mógł zastosować takie przedłużenie pobytu.
Reasumując
Jak widać zmiany są obszerne czy pozostaną w powyżej wskazanym kształcie, czas pokaże. Jest wiele zmian korzystnych dla osób nieletnich. Budzą wątpliwości rozszerzenie kompetencji w zakresie orzekania w przedmiocie wykroczeń, przedłużenie pobytu nieletnich w zakładach poprawczych czy możliwość podwójnego karania przez Szkołę i Sąd za to samo zachowanie. Dodatkowo mają powstać również dwie Komisje jako organy pomocnicze dla Sądów rodzinnych. Komisja do spraw kierowania nieletnich do młodzieżowego ośrodka wychowawczego oraz Komisja do spraw ośrodka leczniczego dla nieletnich. Celem pierwszej z nich będzie kierowanie nieletnich do odpowiedniej placówki biorąc pod uwagę proces resocjalizacji i potrzeby edukacyjne i deficyty rozwojowe nieletnich. Druga z Komisji ma pomóc w przyśpieszeniu postepowania w Sądzie, gdyż obowiązek wyznaczenia konkretnej placówki leczniczej dla nieletniego należy do obowiązku Sądu. Jako organ pomocniczy Komisje mają na celu odciążyć Sąd i przyśpieszyć postępowania. Założenie absolutnie pozytywne. Jak będzie w praktyce? Czy Komisje podzielą losy Komisji ds. orzekania o błędach medycznych, której reforma zapowiadana jest od lat. Jako Kancelaria będziemy śledzić każdą zmianę z niecierpliwością i przekazywać praktyczne wnioski.
adw. Klaudia Gąsior
Instagram – @rozwodowamapa